Rodzic ucznia z niepełnosprawnością – sprzymierzeniec czy intruz, czyli jak grać do jednej bramki?

Aneta Żurek

Pedagog specjalny, terapeuta, trener. Specjalizuje się w pedagogice specjalnej, pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Posiada wieloletnie doświadczenie praktyczne w pracy z dzieckiem ze SPE. Autorka licznych publikacji i artykułów związanych z edukacją włączająca i pedagogiką specjalną.

Realizując kształcenie specjalne na rzecz dziecka, ucznia, nie nie uwzględniać w planowaniu i realizowania działań wspierających rodziców dziecka, ucznia. Nadal nie docenia się w planowaniu działań wsparcia dla ucznia ogromnego doświadczenia, wiedzy na temat funkcjonowania swojego dziecka, jakie posiadają rodzice. Choć często współpraca taka jest niezwykle trudna, a czasem wydaje się wręcz niemożliwa, to należy dołożyć wszelkich starań i poszukiwać możliwych sposobów na nawiązanie, jeśli nie pozytywnej, to choć poprawnej relacji z rodzicami dziecka, ucznia. Dowiedz się, jak pozyskać w rodzicach sprzymierzeńców.

Tylko poprzez pozyskanie w rodzicu sprzymierzeńca naszych działań, zoptymalizujemy efektywność oddziaływań terapeutycznych wobec ucznia oraz wyznaczymy jeden czytelny dla wszystkich kierunek postępowania wspierająco-terapeutycznego.

Pozyskanie rodziców do współpracy to dla nauczyciela, wychowawcy oraz specjalisty to nie lada wyzwanie. Na studiach wyższych nie uczono nas umiejętności interpersonalnych, komunikacyjnych czy też technik łagodzenia sytuacji konfliktowych. Przygotowując się do wykonywania zawodu nauczyciela uczyliśmy się metod, technik pracy z dzieckiem. Tu nagle staje przed nami trudne zadanie nawiązania współpracy z dorosłym i to często dorosłym, który niesie ze sobą bagaż bardzo trudnych przeżyć. Wielu z nas nauczycieli zadaje sobie pytania:

Jak to zrobić?
Jak „dobrze” rozmawiać z rodzicem, aby go nie urazić?
Jak przekonać do siebie rodzica, że mamy dobre chęci?
Jak wypracować płaszczyznę porozumienia z rodzicem?
Jak to zrobić, aby rodzic nam zaufał?
Jak pozyskać rodzica do współpracy?

Zbudowanie zaufania rodziców gwarantem pozytywnej współpracy

Natychmiast pojawia się podstawowe pytanie, jak pozyskać zaufanie rodziców?

Zaufanie jest czymś, na co trzeba zapracować i to małymi krokami, ale stracić można bardzo szybko i w jednej chwili.

Jak zbudować zaufanie rodziców ucznia z niepełnosprawnością?

Być wiarygodnym,
być uczciwym,
być prawdomównym,
słuchać,
pokazać rodzicom, że dużo dajemy od siebie i potrzebujemy od nich wsparcia,
pokazać rodzicom, że bardzo nam zależy na ich dziecku,
pokazać rodzicom, że bardzo nam zależy na pozyskaniu ich do współpracy,
używać pozytywnych komunikatów,
pokazywać rodzicom pozytywne strony ich dziecka,
jeśli mówić o trudnościach dziecka, to tylko w kontekście co można z tym zrobić, jak pracować nad trudnością.

I co najistotniejsze i najważniejsze – dla zbudowania zaufania i pozytywnej współpracy nie wchodzić na „podwórko” rodziców, czy nie wkraczać w kompetencje rodzicielskie, ale też pilnować własnych granic, czyli kompetencji nauczycielskich!

Budowanie zaufania to nie czynność, ale proces

Budowanie zaufania jest procesem i wymaga dużo czasu. W całym procesie pozyskania zaufania liczy się już pierwsze wrażenie. Bardzo ważne jest aby zaczynać budować zaufanie od samego początku, czyli od pierwszego spotkania. Ono w jakiś sposób pozwala nam na pierwsze wzajemnie tzw. „obwąchanie się”, czyli wyrobienie sobie „pierwszego wrażenia”. Od tego jak to pierwsze spotkanie przebiegnie zależy bardzo wiele, nasza dalsza droga budowania wzajemnej relacji.

Jak przygotować się do pierwszego spotkania z rodzicami?

powinno się je dokładnie zaplanować (gdzie? kiedy? czas spotkania dogodny dla rodziców, opieka dla dziecka, jak?),
zadbać o siebie, swój wygląd, ubiór,
zadbać o estetykę otoczenia, pomieszczenie, kawa, herbata, miejsce wyciszone, intymne, spokojne,
zadbać o czas wyłącznie dla rodzica,
zadbać o to by rodzic czuł się na spotkaniu ważny i zaopiekowany, aby widział, że zadbaliśmy o przygotowanie organizacyjne i merytoryczne spotkania (przygotować sobie pytania oraz przygotować informacje, które chcemy przekazać),
zadbać by rodzic czuł, że chcemy i potrzebujemy go do zaplanowania działań wspierających na rzecz jego dziecka.

Ważne, aby pozyskane od rodziców informacje praktycznie oraz przedyskutowane aspekty i działania, przełożyły się praktycznie na zaplanowanie i realizowanie działań wspierających

Zrozumieć sytuację rodziny dziecka z niepełnosprawnością

Dziecko z niepełnosprawnością w rodzinie powoduje „niepełnosprawność” całej rodziny, całego systemu rodzinnego. Narodziny dziecka z niepełnosprawnością burzą spokój i relacje w całej rodzinie. Towarzyszą temu wydarzeniu bardzo trudne i gwałtowne emocje, które towarzyszą rodzicom, rodzeństwu, dziadkom przez wiele lat, a czasem przez całe życie. Matki, które muszą stać się terapeutkami własnych dzieci niosą na sobie ogromny ciężar do którego nie są przygotowane, ani merytorycznie, ani psychologicznie. Z punktu widzenia psychologii ogromne, jeśli nie kluczowe znaczenie dla rozwoju dziecka ma prawidłowy przebieg relacji miedzy dzieckiem i jego matką[1].

Najważniejsze jest więc, aby każde podejmowane działanie uwzględniało budowanie coraz lepszej relacji pomiędzy matką, a dzieckiem. Wspierać matkę w byciu matką, nauczyć ją jak być matką. Częściowo można to zrobić poprzez zadawanie pytań, aby wzbudzić w rodzicu refleksję:

Co lubi Tomek?
Czym się lubi bawić? Jak spędzacie Państwo czas wolny?
Jakie macie swoje rodzinne rytuały?
Jak się do siebie zwracacie pieszczotliwe?
Co jest mocna stroną Zosi?
Co sprawia trudność Zosi?
Jak się Pan/Pani bawi ze swoim dzieckiem?
Proszę mi coś opowiedzieć o Krzysiu?
Lubi oglądać telewizję, ale co w tej telewizji mu się podoba? Jakie bajki? A co w tej bajce mu się najbardziej podoba?
Jaką lubi muzykę? Jakie utwory?

Te i inne pytania warto zadać rodzicom, one uruchamiają dużo refleksji na temat tego co jest ważne, ale czy naprawdę znam swoje dziecko? Co o nim wiem?

Dla nauczycieli, wychowawców i specjalistów niezwykle ważne w podejmowaniu prób współpracy z rodzicami są dwa niezwykle ważne aspekty, które należy wziąć pod uwagę rozpoczynając współpracę z rodzicami:

rodzice przeżywają cały ogrom trudnych, silnych emocji,
rodzice posiadają dużą wiedzę o swoim dziecku, choć często nie do końca są jej świadomi, mogą pomóc nam w zaplanowaniu działań wspierających.

Planując pracę należy pamiętać o zapewnieniu wsparcia rodzicom…

Uwzględniając te dwa kluczowe aspekty, w podejmowaniu współpracy z rodzicami dziecka, należy zawsze mieć na uwadze, jak ważną rolę możemy my fachowcy, profesjonaliści odegrać w życiu dziecka, jednocześnie całej rodziny. Każda wypracowana nowa umiejętność dziecka przekłada się na lepsze funkcjonowanie całej rodziny, podobnie każde nabyte nowe pozytywne zachowanie może wprowadzić ogrom pozytywnych zmian w funkcjonowaniu całej rodziny.

… i zdrowemu rodzeństwu dziecka

W planowaniu współpracy z rodzicami warto również zadbać o uwzględnienie w projektowaniu wsparcia dla dziecka i rodziców, zdrowe rodzeństwo dziecka, jeśli takie jest. Zwrócenie uwagi na potrzeby dziecka zdrowego w rodzinie jest niezwykle ważne ze względu na to, iż te dzieci są często z boku, gdyż cała uwaga, siła, i zaangażowanie rodziców zaangażowane jest w usprawnianie, rehabilitowanie i wspieranie dziecka z niepełnosprawnością. Dzieci zdrowe w rodzinie, rodzeństwo dziecka z niepełnosprawnością mają swoje potrzeby, choć często o nich nie mówią. Zaspokajanie tych potrzeb powinno być stać się dla rodzica czymś oczywistym.

Pozyskanie rodziców jako sprzymierzeńców naszych działań, czyli granie do jednej bramki, jest kluczowe w usprawnianiu dziecka, ucznia oraz działaniu na rzecz jego rozwoju. Daje dziecku jasność oczekiwań ze strony dorosłych, buduje stabilny poziom bezpieczeństwa oraz ujednolica i wykorzystuje zasoby i potencjał zarówno przedszkola i szkoły, jak i domu rodzinnego.

[1] M. Kościelska „Trudne macierzyństwo”, Warszawa 1998.

Zebrała: Edyta Foltyńska dyrektor PPP-P