Zaburzenia mowy a trudności w czytaniu i pisaniu

Dzieci z zaburzeniami mowy rozpoczynające naukę w pierwszej klasie , a potem kontynuujące ją w klasach starszych, w dużym stopniu narażone są na występowanie trudności w nauce czytania i pisania. Dlatego silnym zdaje się argument mówiący o konieczności skorygowania nieprawidłowej artykulacji przed pójściem dziecka do szkoły. Wg. H Spionek, aż u 60% dzieci mających trudności w nauce czytania i pisania występują problemy logopedyczne. Najbardziej oczywistą kwestią jest bezpośredni wpływ wadliwej artykulacji na zniekształcanie warstwy brzmieniowej czytanego na głos tekstu, co może wpływać na jego rozumienie. Ponadto język polski charakteryzuje się dużym stopniem fonetyczności. Tak więc substancja graficzna stanowi w dużym stopniu fonetyczne odzwierciedlenie substancji fonicznej. Dziecko zaczynające edukacje szkolną często ,,pisze tak jak mówi”. Jednak nie zawsze wada wymowy znajduje odzwierciedlenie w piśmie. Na związek nieprawidłowej wymowy z trudnościami w nauce pisania zasadniczy wpływ mają przyczyny takiej wymowy.
Najogólniej można powiedzieć, że jeśli powodem niewłaściwej artykulacji są zmiany pochodzenia obwodowego (np. wady zgryzu, anomalie dotyczące języka, rozszczep podniebienia), wspomniane trudności nie powinny wystąpić. Jeśli zaś wada wymowy powstaje w wyniku uszkodzenia lub niedokształcenia struktur odpowiedzialnych za określone funkcje ( percepcyjno- motoryczne), znajduje to odbicie w piśmie.
Najczęstszą przyczyną popełniania błędów w pisaniu jest brak stabilnych wzorców słuchowych głosek. Dziecko nie różnicuje wówczas dźwięków zbliżonych fonetycznie np. s i sz. Nie wie więc jaką głoskę powinno zrealizować. Nie wie także, jaką literę powinno napisać w słyszanym słowie chyba, że zapamiętało jego obraz graficzny. W konsekwencji, może zamieniać jedną literę na drugą.
Problemy z wymową i zapisem pojawiają się również w sytuacji, gdy istnieje problem z czuciem ułożenia narządów artykulacyjnych, co warunkuje precyzję wykonywania zamierzonych ruchów. Powstaje wówczas wzorzec słuchowy, lecz utrudnione jest tworzenie wzorca kinestetyczno- ruchowego, niezbędnego dla prawidłowej wymowy i prawidłowego zapisu.
Problem trudności w nauce czytania i pisania u dzieci z dyslalią w wielu przypadkach występuje nadal, nawet wtedy, gdy dziecko opanuje prawidłową artykulację, wcześniej wadliwie wymawianej głoski. Najszybciej bowiem zmienia się wymowa w formie zewnętrznej, natomiast utrwalone wewnętrzne wzorce artykulacyjne pozostają długo nie zmienione. Dzieje się tak dlatego, że w mowie wewnętrznej oraz podczas pisania wewnętrzny system ruchowo- mowny pozostaje nadal nie zmieniony. I chociaż w wyniku ćwiczeń np. słuchu fonematycznego dziecko zaczęło głoskę wymawiać poprawnie, to jednak poprzednie wzorce wzorce ruchowe nie podlegają odpowiedniej kontroli analizatora słuchowego.
Jeśli zasadniczą przyczyną niewłaściwej artykulacji są zmiany w budowie lub funkcjonowaniu obwodowych narządów mowy ( o czym wcześniej wspomniano), wówczas ryzyko występowania błędów w pisaniu jest niewielkie. Tworzenie bowiem właściwych wzorców słuchowych nie jest zakłócone. Dziecko wie jaki dźwięk powinien być powiedziany, zapisuje go więc poprawnie. Tak np. nieprawidłowa realizacja głoski r- boczna, języczkowa, gardłowa, zawsze może być zapisana tylko w jeden sposób.

Zależność pomiędzy powstawaniem trudności w nauce czytania i pisania a wadą wymowy polega więc na tym, że mają one często wspólne podłoże, a mianowicie deficyty w zakresie funkcji percepcyjno- motorycznych.
Ponieważ łatwiej jest zaobserwować zaburzenia mowy niż dysfunkcje analizatorów, można dojść do błędnego wniosku, że to właśnie z nieprawidłowości w mowie odpowiedzialne są za występowanie trudności w pisaniu i czytaniu.
Jeśli jest taka konieczność, działania logopedy obejmują usprawnianie zaburzonych funkcji, co w efekcie prowadzi do zmniejszenia trudności w nauce. Uzasadnione więc jest stwierdzenie, że poprzez terapię logopedyczną osiąga się pośrednio poprawę czytania i pisania. Jeśli do tego jest ona podjęta odpowiednio wcześnie, może stanowić swoistą profilaktykę wobec tych trudności.
logopeda –Beata Włodarczyk

Litratura:
E. M. Skorek: ,, Dzieci z zaburzeniami mowy wśród rówieśników” Warszawa 2000
E. Słodownik- Rycaj: ,, O mowie dziecka…” Kraków 2000
M. Bogdanowicz: ,, Trudności w pisaniu u dzieci” Gdańsk 1989