Opis postępowania logopedycznego
Edyta Foltyńska
Opis postępowania logopedycznego
Opóźniony rozwój mowy (ORM)
Prosty opóźniony rozwój mowy – specyficzna małomówność,
– dobre rozumienie pojęć ,
– prawidłowe zachowania społeczne ,
– brak elementów melodyjnych i gestów parakomunikatywnych.
Opóźnienia z powodu ograniczeń w absorbcji pojęć ( zaburzenia słuchu , zaburzenia OUN)
– brak werbalizacji lub używanie pojedynczych pojęć
– zaburzenia zachowania
Mowa pozasystemowa
– brak nawiązywania pełnego kontaktu werbalnego
– naśladowanie rzeczywistej intonacji
– ograniczone rozumienie mowy i usłyszanych poleceń
Wśród przyczyn opóźnienia rozwoju mowy i języka można wymienić
– uszkodzenia obwodowego aparatu mowy
– uszkodzenia narządu słuchu
– uszkodzenia narządu wzroku
– upośledzenie umysłowe
– zaburzenia artykulacji
– logofobia
– autyzm
– brak stymulacji ze strony środowiska
– brak gotowości , motywacji do komunikacji
– choroby
Cel terapii:
Terapię dzieci z ORM należy rozpocząć jak najwcześniej , czyli już w pierwszym roku życia.
Należy stosować następujące grupy ćwiczeń
a) Ćwiczenia bierne – usprawnianie aparatu artykulacyjnego poprzez masaże wykonywane przez logopedę i przeszkolonych rodziców: zaleca się masowanie języka , wędzidełka podjęzykowego , policzków , dziąseł , warg,
b) Ćwiczenia kształtujące prawidłowy tor oddechowy: dmuchane na zabawki z papieru , bańki mydlane itp., wprawianie wiatraczków w ruch , dmuchanie przez słomkę na piórka
c) Ćwiczenia usprawniające prace narządów artykulacyjnych , które należy rozpocząć po stosowaniu ćwiczeń biernych , ćwiczenia usprawniające wargi , język , podniebienie
Opóźniony rozwój mowy może wystąpić na każdym etapie nabywania mowy.
Mowa dziecka z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim – oligofazja
Symptomy/objawy
Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim nie różni się od modelu rozwoju osób z normą intelektualną. Mechanizm odbioru wypowiedzi słownych czyli rozumienie , mówienie jest taki sam jak u osób w normie , nie ma różnic jakościowych lecz występują różnice ilościowe.
Osoby głębiej upośledzone mają deficyt biologicznego mechanizmu rozwoju mowy.
Rozwój mowy jest autonomiczny. Na każdym etapie wyrazu , zdania , wypowiedzi dzieci ponoszą ewidentne straty które są nie do wyrównania: język jest mocno ograniczony.
Osoby upośledzone:
– budują krótkie wypowiedzi
– słownictwo jest zdecydowanie uboższe, posługują się przede wszystkim rzeczownikami i czasownikami
– w wypowiedzi dominują zdania proste i niekompletne, wypowiedzi formułują przeważnie w czasie teraźniejszym
– budują zdania z błędami składniowymi
– dysgramatyzmy , brak reguł gramatycznych
Cel terapeutyczny:
Terapia dzieci upośledzonych umysłowo jest ściśle związana ze stopniem upośledzenia i niepełnosprawnościami sprzężonymi : powinna dążyć do tego aby:
– dzieci te w dostępny dla siebie sposób porozumiewały się z otoczeniem , jeśli zajdzie potrzeba , należy wprowadzić wspomagające lub alternatywne metody komunikacji
– głównym celem terapii jest nauczenie dzieci wyrażania własnych potrzeb , myśli , emocji
Mowa dziecka z zaburzeniami psychicznymi
W grupie zaburzeń rozwoju psychicznego mieszczą się:
– specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka
– specyficzne i mieszane zaburzenia umiejętności szkolnych , takie jak dysleksja , dysgrafia , dysortografia , dyskalkulia ( zaburzenia hiperkinetyczne)
– globalne , całościowe zaburzenia rozwoju dziecka , upośledzające wszystkie jego funkcje , z których najczęściej opisywany jest autyzm wczesnodziecięcy
Symptomy/objawy:
1) Słaba werbalizacja
2) Brak umiejętności wyrażania uczuć
3) Mowa uboga
4) Mowa echolaliczna
5) Zaburzona melodia, intonacja
6) Pojawiają się stereotypie słowne werbigeracje (stereotypowe wypowiadanie bezsensownych wyrazów i zdań , często ich powtarzanie), koprolalia( automatyzmy występujące w przebiegu schizofrenii)
7) Struktura budowanych zdań jest nieprawidłowa i dziwaczna
Cel terapii:
Psychofarmakoterapia uzupełniona o psychoterapię indywidualną, rehabilitację zaburzonych funkcji, zindywidualizowane specjalistyczne nauczanie
Mowa dziecka ze spektrum autyzmu
Symptomy/ objawy :
Zaburzenia percepcji słuchowej i brak rozumienia ograniczają rozwój mowy , utrudniony proces analizy i syntezy słuchowej oraz przetwarzania bodźców słuchowych , mowa odbierana jest jako słabo zróżnicowany szum lub potok foniczny. Wskutek braku kontroli słuchowej dziecko autystyczne nie jest w stanie uporządkować deficytów słuchowych i wykorzystać do tworzenia programu językowego.
Deficyty językowe ilościowe
a) brak mowy z brakiem gestykulacji
b) ograniczona mowa: bodziec-reakcja
c) opóźnienie mowy
Deficyty językowe jakościowe;
a) echolalia
b) wady artykulacyjne
c) neologizmy
d) metaforyczne użycie języka
e) nieodpowiednie uwagi
Deficyty językowe społeczne , sytuacyjne
a) niezdolność do wypowiadania się
b) brak komunikowania się w stosunku do dorosłych
c) słabe wykorzystanie bodźców wzrokowo-twarzowych ( mimika, gesty)
Należy zwrócić uwagę na inne odbiegające od normy zachowania dziecka , które mogą świadczyć o tym ,że rozwój dziecka i jego mowy nie przebiega prawidłowo już na wczesnym etapie. Wymienić tu można;
a) zaburzenia w funkcjonowaniu zmysłów , takich jak: dotyk , wzrok , słuch, już na samym początku mogą zakłócić odbiór bodźców i proces poznawania otoczenia , w tym rozwój mowy
b) trudności ze ssaniem , połykaniem już od momentu narodzin mogą w istotny sposób wpłynąć negatywnie na rozwój mowy
c) brak reakcji na mimikę , głos dorosłego w okresie powyżej 4 m.z.
Cel terapii:
Celem terapii jest oddziaływanie na zaburzone sfery, a nie edukacja dziecka. Dziecko musi być aktywne , wybierając to , co mu sprawia przyjemność i to , czego w danym momencie potrzebuje. Podczas terapii należy zmieniać rodzaje i częstotliwość działania bodźca. Tylko przyjemne bodźce zostaną zintegrowane przez układ nerwowy.
Na całościowy plan terapeutyczny dziecka ze spektrum autyzmu powinny składać się zarówno ćwiczenia rozumienia i ekspresji językowej , budowanie relacji społecznych oraz rozwój zabawy symbolicznej i funkcjonalnej , jak również ćwiczenia ogólnorozwojowe obejmujące ćwiczenia pamięci , procesów myślowych oraz analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej
Mutyzm – logoneuroza
Symptomy mutyzmu wg DSM
a) stała odmowa mówienia w jednej lub więcej ważnych sytuacjach społecznych
b) zachowanie zdolności mówienia
c) dramatyczny krzyk ze sztywnieniem języka i warg
d) bezgłośny szept
e) reakcje werbalne
f) kiwanie głowa
g) gesty dłoni
h) grymasy bunt , niezadowolenie
i) wąchanie zabawek występowanie echolalii
Mutyzm organiczny- gdy dziecko nie mówi można podejrzewać wady w budowie anatomicznej aparatu mowy , także uszkodzenie ośrodków nerwowych w mózgu , które odpowiadają za mowę.
Mutyzm funkcjonalny- ograniczenie mowy lub jej brak ma podłoże psychiczne
Mutyzm całkowity- dziecko nie mówi wcale , może natomiast krzyczeć , szeptać. Objawy towarzyszące: trudności w przełykaniu, brak łaknienia.
Mutyzm sytuacyjny- dziecko wybiera osoby z którymi normalnie rozmawia , może unikać kontaktu wzrokowego
Cel terapeutyczny:
Terapia dziecka ze spektrum autyzmu z mutyzmem powinna zawierać ćwiczenia
– dążące do nawiązanie kontaktu , wytworzenia ram kontaktu i komunikacji
– stymulujące rozumienie znaczenia słów , sytuacji
– kształtujące umiejętności z zakresu stosowania mowy dialogowej w celu wykształcenia umiejętności nawiązania i kontynuowania rozmowy.
Mowa dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD)- dyzartrią
Symptomy/objawy
Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego może prowadzić do różnych zaburzeń rozwoju motorycznego:
1) dziecko chodzi ,mówi i jedynie jego ruch są niezgrabne
2) dziecko chodzi niepewnie , ma trudności w kontrolowaniu ruchów rak , a jego mowa jest niewyraźna zniekształcona pod względem artykulacyjnym
3) dziecko nie kontroluje ruchów kończyn górnych i dolnych , wyraźnie zaburzona jest praca mięsni artykulacyjnych
Stopień zaburzeń czynności ruchowych warunkuje występowanie i głębokość zaburzeń mowy
Cel terapii:
Terapia powinna przebiegać w dwóch kierunkach
1) stymulowanie rozwoju mowy i ogólnego rozwoju umysłowego
2) ze względu na zaburzenia ruchowe- usprawniania podstawowych funkcji aparatu mowy ( oddechu , fonacji i artykulacji oraz ich koordynacji)
Terapia ta powinna obejmować intensywną rehabilitację ruchową , usprawnianie społeczno-emocjonalne , rozwijanie procesów poznawczych i kształtowanie mowy w połączeniu z rozwijaniem różnych form komunikacji pozawerbalnej.
Proces terapii zaburzeń dyzartrycznych przebiega w dwóch etapach
1. Ogólne usprawnianie czynności fizjologicznych leżących u podstaw mowy.
2. Usprawnianie funkcji związanych z mową.
Etap pierwszy rozpoczyna się tuż po urodzeniu dziecka ( im wcześniej , tym lepiej). Stymulacja tych funkcji przygotowuje do opanowania czynności mowy i ułatwia późniejsze usuwanie zaburzeń artykulacyjnych.
Etap drugi obejmuje konkretne ćwiczenia logopedyczne ukierunkowane na usprawnianie funkcji niezbędnych do ukształtowania prawidłowej mowy.
Mowa dzieci niedosłyszących i głuchych
Symptomy/objawy
Specyfika zaburzeń mowy dzieci z uszkodzonym narządem słuchu – w zależności od stopnia uszkodzenia i czasu działania czynnika patogennego jest;
– brak rozwoju ekspresji i percepcji językowej ( w przypadku głuchot wrodzonych lub nabytych we wczesnym okresie rozwojowym , albo
– ograniczenie zdolności nabywania umiejętności językowych ( gdy uszkodzenie narządu słuch wystąpiło w pierwszych latach życia).
Przejawia się to w różnego stopnia opóźnieniach rozwoju poszczególnych aspektów mowy ( fonetycznego, leksykalnego , gramatycznego i ekspresyjnego)
Charakterystycznymi cechami mowy tych dzieci są:
– znaczne zaburzenia artykulacyjne ( mowa bezdźwięczna , nosowe zabarwienie głosek, palatalizacja i mowa literowa)
– ubogi zasób słownictwa biernego i czynnego
– liczne dysgramatyzmy
– zaburzenia w prawidłowym oddychaniu dla mowy i emisji głosu
– niższa od przeciętnej sprawność narządów mowy
– niższa ogólna sprawność komunikacyjna
Brak wzorców i autokontroli słuchowej u dzieci niedosłyszących powodują , że we właściwym czasie nie wykształcają się wzorce kinestetyczno-ruchowe , a pamięć słuchowa jest nietrwała. Prowadzi to – w zależności od stopnia ubytku słuchu – do różnych stopni nieswoistego opóźnienia rozwoju mowy.
Cel terapii:
Celem terapii logopedycznej jest nauczenia słyszenia i rozumienia mowy innych , wytworzenie motywacji do mówienia , a także nauka komunikowania się z otoczeniem ( w miarę możliwości komunikowania się za pomocą mowy , a jeśli nie to poprzez inne sposoby komunikacji). W przypadku zaburzeń słuchu lżejszego stopnia podstawowym celem terapii logopedycznej jest by mowa była jedynym sposobem komunikacji dziecka z otoczeniem. Terapia logopedyczna skupia się głównie na korekcie zniekształconych dźwięków. Bardzo ważne jest ciągłe prowadzenie ćwiczeń słuchowych oraz stymulujących wszystkie zmysły wspomagające rozwój mowy.
Terapia logopedyczna powinna obejmować ćwiczenia mające na celu:
– zapoznanie dziecka z przedmiotami i zjawiskami w ich naturalnym środowisku, polisensoryczne ich poznanie
– nauczenie dziecka kojarzenia przedmiotów z ich nazwami , wyrażonymi pismem i słowem ( w zależności od wieku dziecka)
– rozpoznawanie dźwięków, wydawanych przez różne przedmioty np.
a) mieszanie łyżeczką w kubku
b) nalewanie wody
c) przesuwanie krzesła
d)odbijanie piłeczki
e) zamykanie szafki
Ćwiczeniom rozwijającym percepcję słuchową powinny towarzyszyć ćwiczenia stymulujące rozwój ekspresji językowej- należy zachęcać dziecko do naśladowania określonych zwierząt , czynności , pojazdów nie tylko ruchem , ale także do naśladowania odpowiadających ich dźwiękiem.
Mowa dziecka z afazją , dysfazją dziecięcą
Symptomy/objawy
Zaburzenia mowy u dzieci są wynikiem uszkodzeń w obrębie centralnego układu nerwowego. Skutkiem uszkodzenia ukształtowanego funkcjonalnie mózgu jest rozpad nabytych wcześniej czynności językowych , dezintegracja mowy. W przypadkach afazji dziecięcej rozwój systemu językowego został zakończony , to w wyniku uszkodzeń mózgu zwykle następuje utrata lub zaburzenie niektórych tylko sprawności językowych , zaburzenia mowy mają specyficzny charakter , tworząc określone paradygmaty objawów odpowiadające typom afazji opisywanym u dorosłych.
Remisja mowy często jest możliwa po kilku- kilkunastu tygodniach. Nie można tego przyjąć za normę , lecz pewne jest ,że rokowania i postępy w przypadku terapii afazji dziecięcej są o wiele bardziej spektakularne niż u dorosłych z afazją.
Objawy afazji wrodzonej:
1. Zaburzenia ekspresyjno-receptywne
• Dyspraksja werbalna
• Mutyzm
• Zredukowana ekspresja słowna przy nieznacznych zaburzeniach rozumienia
2. Zaburzenia receptywno-ekspresyjne
• Dominacja zaburzeń rozumienia
• Trudności w percepcji słuchowej dźwięków werbalnych
• Zniekształcenia wzorców wyrazów
• Werbalna agnozja słuchowa- trudności w rozpoznawaniu dźwięków werbalnych
• Zaburzenia rozumienia gestów i instrukcji niewerbalnych mowy spontanicznej ,powtarzania
• Mutyzm afatyczny
Objawy afazji nabytej:
1. Parafrazje
2. Żargonofazje ( afazja żargonowa , „sałatka słowna”)
3. Zaburzenia leksji i grafii
4. Nieprawidłowa artykulacja
5. Zaburzenia mianownictwa
Cel terapii:
Do każdego przypadku dobieramy indywidualny zestaw ćwiczeń, kierując się rodzajem zaburzeń komunikacji ( w przypadku trudności o charakterze percepcyjnym – przywracamy kompetencje językową, przy trudnościach o charakterze ekspresyjnym – usprawniamy realizację), oddziaływać musimy jednak na wszelkie sfery aktywności językowej i niejęzykowej dziecka.
Ćwiczenia zaczynamy od zachowanych elementów komunikacji , by zachęcić dziecko do współpracy i odejmowania działań terapeutycznych. Indywidualizujemy proces terapeutyczny i działamy kompleksowo ( poprzez ćwiczenia pamięci , funkcji poznawczych , uwagi , myślenia pojęciowego , trening emocji i zachowań).