Nazywanie w afazji dziecięcej

Nazywanie (nominacja) to ludzki sposób wyrażania właściwych człowiekowi procesów percepcyjnych, jego sposobów poznawania rzeczywistości. Słowa oznaczają pewne procesy kategoryzacji środowiska.
Jest to czynność złożona, na którą składa się:
– wybór odpowiedniego pojęcia (ze zbioru znaczeń),
– wybór słuchowo-ruchowego wzorca wyrazu,
– realizacja tego słuchowo- ruchowego wzorca wyrazu,
– realizacja wzorców słuchowo- ruchowych głosek.U dzieci w niedokształceniu mowy o typie afazji ekspresyjnej słownik czynny jest zdecydowanie uboższy od biernego. Dzieci te, często  jeszcze w wieku 5-6 lat,
posługują się wyrażeniami onomatopeicznymi, wyrażeniami z własnego słownika, czasem kilkoma prostymi słowami (partykuły, zaimki wskazujące, proste wyrazy nazywające). Drogą do nazw właściwych są niekiedy omówienia, nazwy gatunkowe lub nazwy wyrazów pokrewnych.
Podczas czynności nazywania dziecko nie ma możliwości kontroli wzrokowej układu ust, gestów stosowanych przez mówiącego, nie ma też okazji, by ,,powtórzyć sobie” wzorzec ruchowy wyrazu lub odnieść się do świeżego wzorca słuchowego wyrazu.
W pierwszym okresie dzieci wykazują niemożność wypowiedzenia słów dłuższych. Najłatwiej przyswajają sobie często używane zwroty, tzw. małe słowa, którymi na ogół posługują się poprawnie.
Dzieci które mówią więcej, podczas czynności nazywania stosują próbną artykulację
– cicho przygotowują się przed głośnym wypowiedzeniem słowa, a potem stosują wielokrotne próby poprawienia swej wypowiedzi, dzielą słowa na sylaby dla ułatwienia sobie ich wypowiedzenia (często poszczególne sylaby  dziecko wypowiada poprawnie, a zniekształca je przy artykułowaniu całości).
Swoje wypowiedzi wspierają gestem bądź – w sytuacjach stresujących – stosują gest jako jedyną formę komunikacji. Gesty są bardzo plastyczne i precyzyjne. Posługują się gestem w zastępstwie raczej pojedynczych słów i używają ich jedynie dopóty, dopóki nie wzbogacą dostatecznie słownika czynnego.O trudności artykulacyjnej słowa decyduje jego długość, rodzaj występujących w nim spółgłosek, a szczególnie występowanie w nim grup spółgłoskowych oraz  kolejność  samogłosek. W pierwszym okresie dzieci wykazują niemożność wypowiedzenia słów dłuższych. Optymalne  co do długości jest dla nich słowo dwusylabowe, słowa dłuższe dzieci skracają, krótsze wydłużają o jedną sylabę.

Dźwiękami trudnymi  artykulacyjnie są głoski przedniojęzykowo- dziąsłowe i środkowojęzykowe oraz grupy spółgłoskowe gw, gż,dr, szcz  (opuszczają dany dźwięk w słowie albo zastępują go innym).
Układ samogłosek również decyduje o trudności, względnie łatwości jego wypowiadania.
Najłatwiejsze są słowa, w których występuje ta sama samogłoska (  a-a, o-o, itp. )
Mówią cicho i niepewnie. W słowniku czynnym wśród wyrazów nazywających dominują rzeczowniki, mniej jest czasowników, przymiotników, liczebników, a przysłówki pojawiają się rzadko, podobnie jak przyimki, spójniki czy większość zaimków.
Zniekształcają brzmienia słów przez parafazje ( inwersje, elizje, kontaminacje, asymilacje, dysymilacje i metatezy).
Agramatyzmy  w wypowiedziach dzieci z afazją ekspresyjną są zjawiskiem przejściowym,
wyraźnie ustępują w miarę ich postępów w mowie.
Wśród  dzieci z afazją ekspresyjną spotyka się wiele  milczących,
o trudnym kontakcie.
Tak poważne i wielorakie trudności wypowiadania się współistnieją
u tych dzieci z pełnym rozumieniem mowy.

Znacznie częściej niż dzieci z afazją ekspresyjną, dzieci z afazją percepcyjną używają gestu w formie migania, odgrywania całych scen, a także posługują się rysunkiem jako środkiem porozumienia się.
U dzieci dysponujących już pewnym zasobem słów podczas czynności  nazywania obserwuje się charakterystyczne dla tego typu afazji substytucje wyrazowe, formalne (podobieństwo brzmienia)  lub znaczeniowe.
Określają one jednym i tym samym  słowem różne przedmioty, niekiedy zupełnie luźno, a czasem przypadkowo ze sobą związanych (np. nazwą  woda określają   czajnik, kran, garnuszek).
Te same  słowa są różnie wypowiadane w obrębie jednej wypowiedzi, słowa zaś o różnym znaczeniu, lecz podobnym brzmieniu, brzmią w ustach dziecka identycznie.
Charakterystyczne dla ich słownika jest używanie określeń właściwych dla języka małego dziecka.

Choć słownik czynny dziecka może wydawać się dość bogaty, to obejmuje on głównie rzeczowniki i czasowniki, a niewiele jest w nich innych części mowy.

U dzieci z afazją percepcyjną nie wykazują większej dbałości o formę swych wypowiedzi i z trudem naginają je do schematów składniowych.
Wypowiedzi dzieci obfitują w agramatyzmy,  które utrzymują się bardzo długo. Równie  długo zachowują one określenia z języka wczesnodziecięcego, dziecięcy sposób mówienia.
Dzieci te mają przeważnie pełne możliwości artykulacyjne i nie stwierdza się u nich trudności z wypowiadaniem pojedynczych dźwięków mowy ani z łączeniem ich w dowolne zespoły. Jednak brzmienie poszczególnych słów ulega w mowie tych dzieci zniekształceniom przez parafazje, asymilacje, inwersje, kontaminacje, metatezy.

Mimo prowadzonych ćwiczeń  długo utrzymują się trudności  w zakresie ekspresji słownej.

Literatura:
Z.Kordyl: ,,Psychologiczne problemy afazji dziecięcej”. W-wa1968 PWN,
,, Logopedia” nr 8/9 Wydawnictwo Lubelskie 1969 Lublin,
I. Styczek: ,,Logopedia, PWN 1980,
A. Paluch, E. Drewniak-Wołosz, l. Mikosza: ,, Afa- Skala.Jak badać mowę dziecka    afatycznego? Wyd. Impuls, Kraków 2005.
Przygotowała: logopeda Beata Włodarczyk