Komunikacja wspomagająca i alternatywna

Pokaż wszystkie
0
w dniu
Kategorie
Tagi

Komunikacja wspomagająca i alternatywna

Dobór metod dla użytkownika AAC

„Milczenie spowodowane brakiem mowy nigdy nie jest złotem. Wszyscy mamy potrzebę porozumiewania się i kontaktowania ze sobą nawzajem-nie tylko jednym sposobem, lecz na wszystkie możliwe sposoby. Jest to podstawowa ludzka potrzeba, podstawowe ludzkie prawo. Co więcej jest to podstawowa ludzka siła” (Williams, 2000)

Gdy dziecko nie mówi, nie znaczy, że nie ma nic do powiedzenia. Często z racji zakłóceń rozwoju, dezorganizacji ulega również proces porozumiewania się. Dziecko nie zna innego niż mowa skutecznego środka, za pomocą którego mogłoby przekazać to, co chce powiedzieć. Wiele dzieci, szczególnie niepełnosprawnych, w takich sytuacjach krzyczy, płacze, jest agresywne lub po prostu izoluje się. Takie zachowanie jest niczym innym jak sposobem komunikacji, wołaniem o pomoc w zrozumieniu otaczających go sytuacji, tego co inni do niego mówią i czego od niego oczekują. Aby komunikat dotarł do odbiorcy musi być nadany. Jednak niekoniecznie za pomocą mowy. Wszyscy wiedzą, że każda matka najlepiej rozumie swoje dziecko. Nawet to, które nie mówi. Jednak, poza matką musi umieć ono komunikować się z innymi. Aby było to możliwe, powstała komunikacja wspomagająca i alternatywna (ang. Augmentative and Alternative Communications – AAC). Jest ona obecnie standardowym postępowaniem rehabilitacyjnym. Komunikacja alternatywna znajduje zastosowanie, gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio, twarzą w twarz, inaczej niż za pomocą mowy, np.: w oparciu o znaki manualne, znaki graficzne, pismo. Komunikacja wspomagająca wzmacnia i/lub uzupełnia mowę, pomaga w rozwoju mowy i języka oraz gwarantuje zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić.

„Użytkownicy AAC – osoby całkowicie pozbawione zdolności mówienia lub te, których mowa nie spełnia wszystkich funkcji komunikacyjnych, korzystające z alternatywnych środków komunikacji, aby móc porozumiewać się w sposób satysfakcjonujący, zgodnie ze swoimi potrzebami i możliwościami poznawczymi.”

Wyróżnia się trzy grupy użytkowników AAC:

  • Osoby z zaburzeniami ekspresji językowej – do tej grupy należą osoby, które rozumieją mowę innych, ale same nie mogą mówić. Tutaj celem AAC jest zapewnienie takiego sposobu porozumiewania się, który stałby się stałym sposobem ekspresji językowej.

  • Osoby wymagające języka alternatywnego – w tej grupie znajdują się takie osoby, które mają poważne problemy z rozumieniem mowy; tutaj komunikacja alternatywna jest podstawowym sposobem porozumiewania się. Celem AAC jest stworzenie możliwości nauki rozumienia i używania alternatywnego środka komunikacji bez potrzeby stosowania mowy werbalnej.

  • Osoby wymagające wsparcia językowego – do tej grupy należą osoby, które posługują się mową werbalną, ale wyrazistość ich wypowiedzi jest mocno ograniczona – tutaj AAC ulepsza ekspresję językową.

Stosowane w pracy nad rozwojem porozumiewania się dziecka niemówiącego systemy znaków powinny się charakteryzować łatwością demonstrowania i wykonywania znaków, czytelnością, możliwością tworzenia różnych kombinacji i łączenia znaków ułatwiających znaczenie przekazu. Wskazane jest korzystanie z wielu znaków i systemów.

Wybór metody porozumiewania się zależy przede wszystkim od:

  • możliwości fizycznych: sprawności ruchowej, manualnej, napięcia mięśniowego; możliwości wskazywania znaków, wykonywania gestów, stanu wzroku, słuchu;

  • możliwości intelektualnych: pamięci, percepcji, myślenia, uwagi, funkcji symbolicznych;

  • motywacji i emocji, inicjatywy i reakcji na bycie zrozumianym lub nie;

  • środowiska dziecka: partnerzy w komunikowaniu się, rodzina, rówieśnicy, nauczyciele, terapeuci.

Warto podkreślić, że wczesne podjęcie pracy nad rozwojem umiejętności komunikacyjnych jest bardzo ważne dla ogólnego funkcjonowania dziecka, stopniowego osiągania autonomii, bycia komunikatorem i odbiorcą w interakcjach społecznych.

W każdym wypadku należy poszukiwać indywidualnych sposobów w pokonywaniu bariery milczenia i niezrozumienia. Nawet najlepiej dostosowane sposoby porozumiewania się i różnorodne pomoce techniczne i elektroniczne nie są wystarczające bez wykorzystania bogactwa mowy ciała, osobistego leksykonu znaków przekazywanych przez dziecko oraz dostosowania partnerów do swoistego przekazu dziecka niemówiącego, poprzez cierpliwe słuchanie, patrzenie, odczuwanie w odpowiedniej przestrzeni psychologicznej. Im mniej zdolności mówienia posiada dana osoba, tym większe będzie jej zapotrzebowanie na komunikację wspomagającą. Oceny takiej można dokonać tylko w odniesieniu do konkretnej osoby po dokładnym poznaniu jej możliwości fizycznych i intelektualnych. Wielu użytkowników AAC korzysta na co dzień z kombinacji różnych systemów porozumiewania się oraz różnych urządzeń technicznych. Każdy system ma użytkownikowi coś innego do zaoferowania.

Rodzaje znaków stosowanych w AAC:

  • znaki przestrzenno – dotykowe

  • system symboli jednoznacznych

  • miniatury i znaki trójwymiarowe adaptowane

  • alfabet punktowy do dłoni

  • znaki manualne

  • gesty naturalne

  • znaki manualne MAKATON

  • KOGHAMO

  • język migowy

  • alfabet palcowy (daktylografia)

  • znaki graficzne

  • PIC – znane jako Piktogramy w Polsce

  • PCS

  • System symboli BLISS

  • Rysunki

  • Litery, sylaby, wyrazy.

Pomoce do porozumiewania się – podział

  • Ze względu na poziom technicznego zaawansowania wyróżniamy: pomoce proste, na niskim poziomie technologii – są to pomoce rozwojowe, sytuacyjne oraz osobiste, np. zestawy wydrukowanych na papierze znaków i przygotowanych do użycia: znaki na tablicach, znaki wydrukowane na papierze, zalaminowane i przyklejone na rzepę do dykty pokrytej wykładziną; obrazki umieszczone w wizytownikach

  • Ze względu na funkcje i charakter wyróżniamy: pomoce rozwojowe i sytuacyjne – tablice wyboru; tablice uczestnictwa np. w zabawie, czy czynnościach rutynowych wykonywanych wspólnie z dorosłym; tablice kontekstowe; tablice tematyczne; tablice do nauki konwersacji, osobiste słowniki do komunikacji – np. tablica lub książka osobista

  • Pomoce elektroniczne; komunikatory – są to pomoce odtwarzające nagrany wcześniej głos; na takich komunikatorach może być odtwarzany pojedynczy komunikat, sekwencje komunikatów albo zestawy komunikatów według zaplanowanych i wydrukowanych nakładek papierowych

  • Pomoce wysokiej technologii – są to urządzenia komputerowe służące do porozumiewania się; mają one wbudowane oprogramowanie językowe, syntezator mowy, najczęściej za ekranem dotykowym.

Jak wybrać właściwą metodę AAC?

Określony system AAC można wprowadzać i stosować na jeden z trzech możliwych sposobów:

  1. jako stała metoda komunikacji – u dzieci, które nie mają szans lub szanse są niewielkie na rozwój zrozumiałej mowy w wyniku dużych zaburzeń nadawania lub/i rozumienia mowy

  2. jako czasowa metoda komunikacji – dla dzieci, które potrzebują motywacji do rozwijania komunikowania się, ale też dla dzieci, u których narasta frustracja z powodu braku możliwości wyrażenia swoich potrzeb czy myśli

  3. jako metoda specjalistycznej strategii uczenia się – dla dzieci z zaburzeniami mowy.

Wybierając wspomagającą lub alternatywną metodę komunikacji pod uwagę należy brać:

  • intelektualne możliwości dziecka – koncentrację uwagi, rozumienie znaków i słów; należy zastanowić się czy system komunikacji będzie opierać się na zdjęciach, na obrazkach, na symbolach, a może literach

  • percepcja wzrokowa – ostrość widzenia, wodzenie wzrokiem – są ważne przy wyborze wielkości znaków i ich rozmieszczaniu na tablicy

  • percepcja słuchowa – poziom ubytku słuchu, czy należy wspomóc się aparatem słuchowym

  • możliwości motoryczne dziecka – możliwość wskazywania znaków, wykonywania gestów, umiejętności potrzebne do obsługiwania pomocy komunikacyjnej

  • indywidualne preferencje dziecka

  • możliwości przystosowania środowiska dziecka, w którym miałoby używać AAC, do określonej metody

  • cel wprowadzenia AAC.

Musimy pamiętać o tym, że alternatywna/wspomagająca metoda komunikacji, którą wybierzemy na początku, nie będzie idealna na zawsze. Umiejętności, możliwości i preferencje dziecka będą się zmieniać z czasem. Inne pomoce będą potrzebne dziecku, które przebywa jedynie w domu, inne będą potrzebne, kiedy dziecko zacznie chodzić do przedszkola, jeszcze inne, kiedy zacznie uczestniczyć w dodatkowych zajęciach, np. rehabilitacji, czy edukacji. Niezwykle ważną rolę w doborze słownictwa do pierwszych pomocy rozwojowych i sytuacyjnych, odgrywają rodzice. To rodzice najlepiej wiedzą jak często ich dziecko komunikuje o jedzeniu/piciu, o zabawkach, o zabawie, o kolegach, o innych zajęciach, jak często prosi o pomoc. To rodzice pomagają nam w rozpoznawaniu obszarów emocjonalnego zaangażowania się dziecka.

Czynniki warunkujące prawidłową komunikację z dzieckiem używającym AAC:

  • motywowanie dziecka do rozmów przy użyciu pomocy do porozumiewania się

  • stwarzanie dziecku możliwości dokonywania wyborów

  • utrzymywanie z dzieckiem kontaktu wzrokowego, rozmawiamy twarzą w twarz

  • używanie gestykulacji i ekspresji mimicznej w czasie rozmowy

  • zwracanie uwagi na niewerbalne komunikaty dziecka: wzrok, gesty, mimikę

  • prowadzenie konwersacji: zadajemy dziecku pytania, odpowiadamy na pytania zadawane przez dziecko

  • dawanie dziecku czasu na udzielenie odpowiedzi

  • zawsze czekamy na odpowiedź dziecka

  • nie używamy pytań zamkniętych, np. Fajnie było na zajęciach?, ale przede wszystkim otwartych, w których dziecko ma możliwość wyboru, np. Co chcesz jeść?

  • nie ukrywajmy problemów ze zrozumieniem odpowiedzi dziecka „Czy mówisz, że chcesz bawić się ?”

  • pomagajmy dziecku osadzać jego komunikaty w czasie: „Mówisz o tym, co się wydarzyło?”; „Mówisz o tym co będzie się dziać”

  • zawsze pytajmy dziecko, czy skończyło już mówić.

Zalety stosowania AAC:

  • dziecko lepiej rozumie świat i to, co do niego mówimy, dzięki temu czuje się bezpieczniej

  • dziecko dokonuje wyborów, dzięki temu jest niezależne i samodzielne

  • dziecko może wyrażać swoje prośby i potrzeby; być lepiej rozumianym przez inne osoby

  • dziecko może rozmawiać nie tylko z mamą/tatą, ale też np. ze swoim terapeutą – poszerza się w ten sposób krąg partnerów komunikacyjnych

  • rozwija się poznawczo – poznaje nowe rzeczy, zdobywa nowe informacje

  • dziecko może mówić nam o tym, co było lub o tym co będzie – może nam opowiedzieć o swoich urodzinach; o wycieczce do ZOO

  • może zadawać nam pytania

  • może aktywnie uczestniczyć w sytuacjach komunikacyjnych; nie pozostaje bierne

  • symbole AAC są idealnym sposobem na pokazanie dziecku, że jego sposób komunikacji „działa” i w ten sposób motywować dziecko do mówienia

  • symbole AAC są pomocne dla dzieci, które mówią słabo; pomagają w byciu zrozumianym

  • symbole AAC wzmagają gotowość i motywację komunikacyjną

  • na końcu, w sytuacji braku pojawienia się mowy, są one alternatywą dla komunikacji.

BIBLIOGRAFIA:

„Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się” Stephen von Tetzchner i Harold Martinsen, Stowarzyszenie “Mówić bez słów”; Warszawa 2002 r.

“Alternatywne i wspomagające metody komunikacji” pod. red. Jacka J. Błeszyńskiego, Impuls, Kraków 2008 r.

“Nowoczesna technologia w edukacji dzieci z zaburzeniami w komunikacji werbalnej. Specyficzne formy pracy z dziećmi i młodzieżą ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi” –  materiały szkoleniowe; Warszawa 2008 r.

“Alternatywne i wspomagające metody komunikacji (AAC) – skuteczne wykorzystanie dostępnych metod” J. Kwasiborska w: J. Porayski – Pomsta (red.), Diagnoza i terapia w logopedii, Warszawa 2008.

 http://www.makaton.pl/

 http://piktogramy.prv.pl

http://www.harpo.com.pl/

Źródło: http://osrodekamicus.pl/artykuly/aac-wspomagajace-i-alternatywne-sposoby-porozumiewania-sie-jako-metoda-terapii-logopedycznej/

                                                                                                                                                 Zebrała neurologopeda Edyta Foltyńska

Skip to content